Przydrożne kamienie Dzięki inwencji, wrodzonemu instynktowi poszukiwania ciekawostek oraz uparciu w dążeniu do celu forumowiczów z karkonoskiego forum prezentujemy stale rozbudowywaną bazę przydrożnych kamieni. Mijając taki kamień mało kto zastanawia się nad historią jaką on kryje. Niejednokrotnie na kamieniach wyryte są daty budowy dróg, które, wydawałoby się, są tu przecież "od zawsze". Inne kamienie kryją inicjały fundatorów inwestycji, jeszcze inne były drogowskazami. Czasem wyryte znaki trudno rozszyfrować. Przechodząc z aparatem fotograficznym obok takiego karkonoskiego kamienia koniecznie zrób mu zdjęcie, zapamiętaj lokalizację, a po powrocie do domu pochwal się swoją "zdobyczą" na karkonoskim forum - kliknij tutaj...!                         Mapa z lokalizacją opisanych kamieni...                  Kamienne drogowskazy w Przesiece - kliknij na mapę...       1. Kamień z 1927 r. stojący przy szlaku czerwonym na stoku Grabowca w rejonie kaplicy św. Anny nad Sosnówką. Litery "Erb" są skrótem od niemieckiego erbaut (wybudowano). Data jest więc najpewniej datą powstania drogi przy której stoi kamień. Litery "XX" mogą być powszechnie przyjętem skrótem od słowa "książe". Litera "P" pozostaje na razie zagadką.       2. Kamień z 1898 roku stojący przy drodze z Przesieki na Przełęcz Karkonoską, poniżej skrzyżowania z Drogą Sudecką. Lokalizacja - N 50o47'56 E015o39'09.       3. Kamień z 1854 roku stojący na rozstaju dróg na Drodze pod Reglami pomiedzy Jagniątkowem a Przesieką (idąc od strony Jagniątkowa, zaraz za szkółką leśną, w miejscu gdzie szlak żółty odbija w lewo).       4. Kamienny drogowskaz stoi pomiędzy Borowicami a Karpaczem Górnym. Niegdyś głównym szlakiem łączącym Karpacz z Borowicami nie był dzisiejszy szlak zielony wspinający się stromo do Chomontowej Drogi, ale droga wzdłuż Jeleniego Potoku w kierunku Czoła, do drogi Sosnówka - Raszków - Karpacz Górny i charakterystycznych dwóch zakrętów w rejonie Przełęczy pod Czołem. Dawniej można byłoby powiedzieć: szlak łączący Max-Heinzel-Steinbaudę z Brodtbaudą. Dzisiaj lokalni mówią "droga po słupach" lub "droga telefoniczna", bo przy tej ścieżce są pozostałości słupów telefonicznych (najczęściej ostały się tylko te betonowe elementy na dole).       5. Kamień - drogowskaz stojący do dziś w Przesiece na przeciwko Baru Pod Lipami (w miejscu, gdzie szlak niebieski opada w dół od szosy).       6. Kamień stoi na Skrzyżowaniu Drogi Chomontowej i ścieżki idącej ze Szwedzkich Skał do Borowic. Rok 1899 jest zapewne datą budowy Drogi Chomontowej...       7. Dwa kamienie stojące przy głównej szosie w Jagniątkowie, tuż nad skrzyżowaniem z zielonym szlakiem prowadzącym w kierunku zamku Chojnik. Stanowią słupy ogrodzenia dla okazałego dębu. Patrząc od strony ulicy - na lewym słupie napisane jest "Friedens Eiche", czyli "Dąb Pokoju", a na prawym wyryto datę 1871 - zapewne jest to data posadzenia drzewa w roku zjednoczenia Niemiec.       8. Kamień stoi przy Drodze pod Reglami nieopodal Przesieki - idąc od tej miejscowości, po lewej stronie, przed polaną z widokiem na Śnieżne Kotły. Data na nim wyryta (1885) wskazuje, że tą część Drogi zbudowano prawdopodobnie znacznie później niż odcinek z Jagniątkowa do Węglarni przy którym stoi kamień (nr3) z datą 1854.       9. Kamień z datą 1876. Idąc z Jagniątkowa czarnym szlakiem na Petrovkę, kamień stoi przy płocie ostatniego domostwa po lewej stronie.       10. Kamień z datą 1890 na Drodze na Dwa Mosty, w miejscu gdzie przecina ją ścieżka z Przesieki do chatki AKT.       11. Kamień stoi kilkaset metrów dalej w kierunku Kozackiej Doliny niż kamień nr10; najciekawszy z nich ze względu na daty 1891/1890 - ich kolejność sugeruje, że budowa drogi dotarła do tego miejsca na przełomie tych lat ("starsza" data 1890 jest od strony Jagniątkowa i poprzedniego kamienia). Kamień jest przechylony, można go więc przegapić - na fotce 4a.jpg widok kamienia.       12. Data budowy tego odcinka Drogi pod Reglami (1888 r.) została wyryta na masywnym głazie wystającym z ziemi pomiędzy potokami - dopływami Szrenickiego Potoku - Płóczka i Czerniawka, nieco poniżej skałki Sokolik.       13. Kamienie stojące wzdłuż drogi (co prawda żelaznej, ale to też droga...) na granicy Karkonoszy i Góry Izerskich - wzdłuż linii kolejowej do Jakuszyc. Górna liczba (35) oznacza odległość w kilometrach od najbliższego głównego węzła kolejowego (w tym wypadku w Jeleniej Górze). Dolna cyfra (6) oznacza liczbę metrów od tego węzła (6, czyli 600 metrów). Kamień jest więc oddalony łącznie 35 km i 600 m od stacji w Jeleniej Górze.       14. Kamień z datą 1884 stoi przy Drodze pod Reglami, idąc od Przesieki, po lewej stronie, w lesie pomiędzy polaną z widokiem na Śnieżne Kotły, a skrzyżowaniem dróg z kamieniem nr 3, lub inaczej - w siodle pomiędzy szczytami Szerzawa i Olszynka.       15. Chociaż nie jest to kamień przydrożny, a wmurowany w remizę OSP Podgórzyn , to warto zwrócić na niego uwagę - choćby z tego powodu, że każdy jadący do Przesieki, Borowic, Podgórzyna Górnego musi go minąć... Zapewne jest to data budowy remizy.       16. Kamień z wyrytą datą 1883 nieopodal Patelni.       17. Kamień z datą 1883 pod górą Czoło między Borowicami, Sosnówką i Karpaczem .       18. Kamień z datą 1890 znajduje się przy Drodze pod Reglami nieopodal Przesieki .       19. 1869 to data wyryta na kamieniu stojącym przy szosie, pomiędzy Cieplicami a Podgórzynem nad Stawami Podgórzyńskimi.       20. Kamień (jeden z kilku w okolicy z niewiadomych powodów pomalowany na niebiesko) stoi przy szosie z Sosnówki do Karpacza (po lewej stronie, za przysiółkiem Skiba. Nieco dalej przy leśnej drodze stoją jeszcze dwa kamienie - nr 21 i 22.       21. Kamień z datą 1889 nieopodal Skiby.       22. Kamień z datą 1884 przy ścieżce ze Skiby w kierunku Raszkowa.       23. Kamień z datą 1880 stoi przy leśnej drodze do Raszkowa, na wschód od Borowic.       24. Kamień z datą 1905 stoi nieco dalej na wschód od kamienia nr 23.       25. Idąc od Przesieki na czarnym szlaku po przekroczeniu drogi Podgórzyn-Borowice, po prawej stronie szlaku, jak szlak zaczyna zakręcać w kierunku Polanki.       26. Drugi kamień przy Jesionie Idy (po prawej stronie czarnego szlaku Przesieka - Sosnówka i po prawej stronie drogi na Broniów.       27. Przy drodze z Jesionu Idy na Broniów, po lewej stronie, mniej więcej na wysokości Warzelni.       28. Kamień znajduje się w Zachełmiu, niedaleko gospodarstwa Wiśniowy Sad. Wyryto na nim datę 1911 oraz tajemnicze inicjały H.S.       29. Kamień z napisem "Erbaut 1912" stoi dokładnie naprzeciwko Karłowiczówki (ex- Bärensteinbaude) na przełęczy między Przesieką a Zachełmiem.       30. Drogowskaz w Przesiece stoi przy rogu budynku dawnej Stokrotki (ex-Adolf Conditorei), tuż przy szosie. Na nim widoczne jeszcze nazwy Hainfall (Wdsp. Podgórnej) i Boberhäuser (Borowice) i ledwo widoczny znak niebieskiego szlaku.       31. Poniższy artykuł ukazał się w SUDETACH nr 6/27/2003 ZAPOMNIANE (?) GRANICE Przy niebieskim szlaku idąc z Cieplic do Marczyc, po prawej stronie drogi za tzw. wylęgarnią widoczne jest spore zgrupowanie drzew. Kryje ono dwuwierzchołkowe wzgórze Czubek (388 m n.p.m.), które swoją nazwę zawdzięcza chorągiewce znajdującej się dawniej na szczycie 15-metrowej granitowej skały wieńczącej jego południowy wierzchołek. Ze skały znajdującej się na granicy Wzgórz Łomnickich roztacza się doskonała panorama Stawów Podgórzyńskich i Karkonoszy, dawniej chętnie podziwiana przez kuracjuszy. W związku z tym jej płaski wierzchołek został udostępniony wykutymi w skale schodkami i otoczony metalową barierką z umocowaną chorągiewką. Obecnie schodki są ledwo widoczne spod warstwy ziemi, a po metalowej barierce pozostał niewielki fragment przy schodkach. Kilkadziesiąt metrów od południowej, najbardziej stromej ściany Czubka, na niewielkiej skarpie, znajduje się kamień graniczny (oznaczony na mapce liczbą 31.) z wyrytymi inicjałami: J.G.S. i datą 1783 oraz krzyżykiem na wierzchołku, ustawiony w osi północ-południe (nieznaczne odchylenie o ok. 8o). Umieszczone na kamieniu inicjały oraz data sugerowałyby, że granica została wytyczona przez Johanna Nepomuka Gottharda Schaffgotscha (1732-1808) lub przez niego odnowiona po śmierci ojca Carla Gottharda (1706-1780). Po drugiej, północno-zachodniej stronie wzgórza zachował się drugi kamień (oznaczenie 32.) z identycznym rytem. Różnią się tylko tym, że ten drugi jest bardziej zniszczony, a jego odchylenie od osi północ-południe wynosi ok. 30o, a poza tym będąc schowanym w zaroślach przez większą część roku jest zupełnie niewidoczny. Ogólny kierunek wyznaczony przez kamienie graniczne łączy Cieplice będące siedzibą rodu Schaffgotschów z Marczycami wchodzącymi wówczas w skład dominium. Inną tajemnicą związaną ze wzgórzem jest krzyż wyryty na południowej ścianie Czubka. Ma on wysokość dorosłego człowieka i widoczny jest dopiero z pewnej odległości. Czy może być związany z prześladowaniami protestantów w II połowie XVII wieku?       32. Drugi z kamieni przy wzgórzu Czubek (pólnocno - zachodnia strona wzgórza).       33. Jeden z kamieni stojących przy leśnej drodze na zachód od Górzyńca. Na kamieniu wyryta data 1885 (napis niewyraźny).       34. Jeden z kamieni stojących przy leśnej drodze na zachód od Górzyńca. Na kamieniu wyryta data 1852.       35. Skrzyżowanie leśnych dróg na trasie pomiędzy Drogą Sudecką, a Polanką z wyrażnym oznaczeniem 1873.       36. Przy drodze prowadzącej z Cmentarzyka na północ do Drogi Sudeckiej. Widoczne są litery FAD i data 1933. Jak pisze autor zdjęcia: F.A.D Jest to skrót od nazwy paramilitarnej organizacji Freiwillige Arbeitsdienst - czyli - Ochotnicza Służba Pracy, która powstała w Niemczech w roku 1931 i miała na celu dać zastępczą pracę wielu bezrobotnym młodym Niemcom w czasach recesji gospodarczej. FAD uczestniczył głównie w pracach leśnych, rolnych i przy budowie dróg. Organizacja dotrwała do końca kryzysu i w końcu roku 1933, w przeddzień wielkich robót publicznych w hitlerowskich Niemczech została przekształcona w Służbę Pracy Rzeszy - Reichsarbeitsdienst czyli RAD.       37. Przy końcu drogi, a właściwie już ścieżki prowadzącej z Cmentarzyka Jeńców do potoku Myja, kamień w połowie przysłonięty rosnącym drzewem, dają się odczytać dwie ostatninie cyfry prawdopodobnie roku 1896.       38. przy czarnym szlaku Petrowka za odejściem II Drogi w dół z wykutym rokiem 1860.       39. Kamień stoi na Przełęczy pod Śnieżką, na wprost schroniska (choć teraz pisze się "bufet"), tuż za tablicą informacyjną z mapą.       40. Idąc od strony Borowic kamień stoi z prawej strony, na skrzyżowaniu z drogą wiodącą od Drogi Sudeckiej.       41. Kamień stoi na terenie DW Zorza w Przesiece - przy schodkach prowadzących na teren ze skałkami.       42. W nawierzchnię ścieżki trawersującej Wielki Szyszak (czerwony szlak) jest wbudowany kamień z datą 1900.       43. Kamień z 1900r. stoi przy Celnej Drodze nad Przesieką, w połowie drogi od Dwóch Mostów do niebieskiego szlaku.       44. Kamień z 1889r. stoi przy skrzyżowaniu drogi biegnącej z Przesieki w górę Doliny Czerwienia z drogą dochodzącą z prawej strony a prowadzącą do Drogi pod Reglami. Na drugim zdjęciu widać oznaczenia trasy maratonu rowerowego Borowice.pl Przesieka.pl (2007 r).       45. Jeden z kamieni stojących przy leśnej drodze na zachód od Górzyńca. Na kamieniu wyryta data 1870.       46. Kamień z datą 1886 stoi przy schronisku Nad Łomniczką nad Karpaczem. Lokalizacja - N 50o44'53 E015o44'37.       47. Kamień z datą 1900r. stoi w rejonie skrzyżowania Drogi Przesieka - Przełęcz Karkonoska z nieskończonym odcinkiem Drogi Sudeckiej (w rejonie Suchej Góry). Na razie tajemnicą pozostaje, czy jest to data wytyczenia istniejącego przebiegu asfaltowej drogi na Przełęcz, czy niedokończonej Drogi Sudeckiej, okrążającej Suchą Górę.       48. Na tzw. Polance nad Przesieką, przy drodze do jednego z dawnych domów na łące - Mummelbaude (niegdyś staly tu trzy domy, dziś jeden), gdzie teraz jest tylko gruzowisko i metalowa szopa, stoi ciekawy kamień. Nie ma daty, za to są inicjały HS (podobnie jak na zachełmiańskim kamieniu nr. 28 z 1911r.) i znak jakby strzałki, która właściwie nic konkretnego nie pokazuje. Kamień stoi niedaleko kamienia nr 35. Trzeba kawałeczek przejść na zachód i skręcić ścieżką prowadzącą na północ na Polankę. Kamień stoi po lewej stronie, przy drzewie, tuż przed wejściem na łąkę.       49. Kamień przy słupku granicznym przy szlaku grzbietowym między Śląskimi Kamieniami a Petrovą Boudą. Na kamieniu wyryto liczbę 76. Został więc okrzyknięty najstarszym kamieniem w Karkonoszach :) Bardziej prawdopodobne jednak chodziło o datę 1876, co i tak, bacząc na jego lokalizację stawia go w czołówce listy najstarszych inwestycji na szczytach Karkonoszy.       50. Nie jest to w zasadzie kamień, ale betonowa płyta z wyrytymi w betonie, gdy był jeszcze mokry, napisami upamiętniającymi jej położenie. Jest zdecydowanie najmłodszym kamieniem na liście, ale liczymy na wzrost jego wartości wraz z uplywem lat:) Lokalizacja - N50°46'21.7" E15°36'43.5 (właz do studni przy Petrovej Boudzie). Drogi i ścieżki turystyczne Turystyka 1 poł. XIX w. zadowalała się na ogół bardzo prymitywnymi drogami. Poza kilkoma jako tako jezdnymi drogami, wyprowadzającymi do niektórych schronisk, przeważały ledwie przedeptane ścieżki, zamieniające się, zwłaszcza w partiach głównego grzbietu, przy byle niepogodzie w bajora i bagna. Podróżnicy 1 poł. XIX w. w pismach swoich narzekają na karkonoskie drogi. Masowy napływ turystów w 2 poł. XIX w. nie pozwalał utrzymywać dłużej tego stanu rzeczy, jeśli Karkonosze miały stać się terenem turystycznym na skalę europejską. Uporządkowanie istniejących i budowa nowych ścieżek, przystosowanych do wygodnej, pieszej wędrówki, stało się jednym z najpilniejszych zadań. Rozwiązania jego podjęło się już w rok po powstaniu młode R. G. V. i trzeba przyznać, wywiązało się zeń znakomicie. Na dobre 30 lat sprawa budowy ścieżek staje się dla towarzystwa sprawą pierwszoplanową, pochłaniającą lwią część składkowego, społecznego budżetu. Na pierwszy ogień idzie uporządkowanie głównej magistrali turystycznej. Już w latach 1881-1886 powstaje klasyczna do dziś trasa masowej turystyki karkonoskiej - szlak grzbietowy na Hali Szrenickiej do Przełęczy Okraj. W latach 1883-1884 zostaje udostępniony dla pieszej wędrówki uroczy kocioł Łomniczki (aż po przełęcz pod Śnieżką), 1885-1886 - górny odcinek Koralowej Ścieżki od skał Paciorków do drogi grzbietowej. Następnie w latach 1888-1890 uporządkowaniu ulegają ścieżki z Polany przez "Strzechę" na Śnieżkę i do Lućni Boudy. W latach 1889-1890 powstaje wygodna droga z Polany do Schroniska Księcia Henryka oraz pomostami, ścieżkami i schodami udostępniony zostaje wąwóz Kamieńczyka. W latach 1890-1891 powstaje wygodna droga turystyczna od mostu na Szrenickim Potoku do schroniska pod Łabskim Szczytem, a 1891-1892 - droga do tegoż schroniska od wodospadu Szklarki. Na lata 1890-1892 przypada również udostępnienie dotychczasowych bezdroży uroczej doliny Białej Łaby. W 1892 r. powstaje piękny wariant grzbietowej ścieżki z Hali Szrenickiej przez Końskie Łby i północno-wschodnimi gołoborzami szczytu Szrenicy. W tym samym roku następuje porozumienie obydwu towarzystw (śląskiego i austriackiego) co do jednolitego systemu znakowania szlaków turystycznych, zmienionego po śląskiej stronie w 1935 r. na tzw. znakowanie docelowe. W latach 1893-1898 powstaje odcinkami droga z Przełęczy Karkonoskiej do Przesieki oraz piękna choć trudna, najkrótsza ścieżka z Karpacza na Śnieżkę pod szczytem Kopy, tzw. droga przez zbocze. Na lata 1893-1895 przypada udostępnienie Sowiej Doliny aż po Czarną Kopę. W latach 1898-1899 powstaje ciekawa ścieżka z Polany przez Pielgrzymy do Słonecznika, a w roku następnym, piękna ścieżka z Michałowie obok Gawrów do Rozdroża pod Wielkim Szyszakiem a następnie wschodnią krawędzią Wielkiego Śnieżnego Kotła do drogi grzbietowej. W 1903 r. powstają: dojście od Martinovki do wylotu Koralowej Ścieżki i wygodna droga z Polany nad Pląsawą do Łomnickiego Rozdroża (dzisiejszy szlak zielony), w 1904 r. - mało dziś uczęszczana ale malownicza droga z Przesieki do Petrovki. Wreszcie na 25-lecie działalności R. G. V. powstaje wygodna okrężna droga z przełęczy na szczyt Śnieżki - tzw. droga jubileuszowa. W 1908 r. powstaje jeszcze piękna ścieżka prawym brzegiem Kamiennej od Piechowic do Szklarskiej Poręby, która kończy w zasadzie rozbudowę sieci turystycznych ścieżek. W następnych latach poza konserwacją istniejących dróg coraz większe sumy pieniężne będzie pochłaniać znakowanie i wytyczanie nowych tras narciarskich. Równolegle z rozbudową ścieżek do pieszej turystycznej wędrówki wyłania się inny problem także drogowy, choć nieco odmienny - problem dróg gospodarczych i jezdnych. Gospodarze schronisk we własnym interesie muszą dbać o drogi, będące trasami dojazdowymi dla transportu osobowego i towarowego, zwłaszcza gdy schroniska po I wojnie światowej coraz bardziej przestawiają się na turystykę zimową i w związku z tym zachodzi potrzeba transportu dużych ilości opału. Powstają więc na obszarze gór bite drogi jezdne: przez Halę Szrenicką, Szrenicę do Śnieżnych Kotłów, do schroniska pod Łabskim Szczytem, na Przełęcz Karkonoską, przez Polanę, Strzechę na Śnieżkę. Wzrastający ruch samochodowy powoduje konieczność doprowadzenia regularnych, często asfaltowych szos w głąb gór. W trzydziestych latach powstają więc szosy z Sosnówki przez Bierutowice do Karpacza, z Piechowic przez Michałowice, Jagniątków do Sobieszowa, czy wreszcie wygodna serpentynowa szosa z Podgórzyna do Górnej Przesieki. Z czeskiej strony szerokie, niemal autostradowe szosy wychodzą na sam grzbiet Karkonoszy - przed 1928 r. szosa ze Szpindlerowego Młyna na Przełęcz Karkonoską, w 1936 r. zaś — wspaniała szosa z Vitkovic przez Misećky do Jestfabich Boud pod Kokrhaćem na wys. 1412 m npm. Również i zarządy lasów dla potrzeb coraz bardziej po I wojnie światowej zmotoryzowanego transportu leśnego budują szereg szerokich dróg jezdnych, biegnących zazwyczaj po warstwicy i "kanalizujących" niejako drobny transport konny z lokalnych wyrębów. Drogi te biegną głównie w niższych partiach głównego grzbietu na poziomie 600-800 m npm. W rezultacie ustala się w Karkonoszach rozbudowana do maksymalnych granic sieć dróg różnego rodzaju: pieszych, narciarskich, leśnych, transportowych, samochodowych. Pomijając już względy estetyczne i ochroniarskie ten stan ma jeszcze i tę ujemną stronę, że znacznie przekracza nasze potrzeby. Steć T. Walczak W. "Karkonosze. Monografia krajoznawcza. Wyd. II, "Sport i Turystyka" Warszawa 1962 <<<<<<< POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ