CMENTARZ WIĘŹNIÓW OBOZU PRACY NAD PRZESIEKĄ



...
Poniżej prezentujemy historię cmentarzyka ofiar obozu pracy, jaki podczas II wojny światowej był zlokalizowany nad Przesieką. Więźniowie pracowali przy budową Drogi Sudeckiej. Droga miała być częścią wielkiej sudeckiej inwestycji drogowej, której cel nie jest do końca jasny.
Poniższy artykuł i część zdjęć znajdują się na tablicy przed wejściem na teren cmentarza.



CMENTARZ WIĘŹNIÓW NIEMIECKIEGO OBOZU
- JEŃCÓW WOJENNYCH RÓŻNYCH NARODOWOŚCI I ROBOTNIKÓW PRZYMUSOWYCH Z POLSKI, BUDOWNICZYCH DROGI SUDECKIEJ, ZMARŁYCH I ZAMORDOWANYCH W LATACH 1939 - 1945 PRZEZ NIEMIECKICH STRAŻNIKÓW

...
      Bita droga leśna doliną rzeki Kacza, łącząca Podgórzyn z Borowicami, powstała dzięki nadleśniczemu książęcemu dóbr Schaffgotsch'ów - Mayntz'owi - w latach 1902-1904. Droga ta została pokryta asfaltem w 1937 roku. Czesi wybudowali drogę łączącą Szpindlerowy Młyn z Przełęczą Karkonoską w latach 1914-1921. Niemcy dokonali aneksji Czechosłowacji w 1938 roku i mieli zamiar połączyć śląską i czeską stronę Karkonoszy. Była to z pewnością inwestycja o charakterze strategicznym i miała znaczenie militarne. Pod koniec lat trzydziestych rozpoczęto budowę Drogi Sudeckiej od Borowic w kierunku Przełęczy Karkonoskiej (tam, gdzie znajdują się schroniska: polskie Odrodzenie i czeska Spindlerova bouda).

...
Reklamowa pocztówka niemieckiego przedsiębiorstwa z Legnicy, które przed 1939 r. podjęło się budowy "Drogi Sudeckiej". Na zdjęciu baraki dla robotników w Przesiece. Pocztówkę tę sprzedawano później jeńcom wojennym i przymusowym robotnikom budującym "Drogę Sudecką" podczas II wojny światowej.



Prace zlecono legnickiej firmie H. Pluschke. Wzniesiono zabudowania dla robotników w lesie pomiędzy Borowicami a Przesieką, w Dolinie Myi, na obszarze około dwóch hektarów, na wysokości 635 m n.p.m. W czasie drugiej wojny światowej zabudowania przekształcono początkowo w obóz robotników przymusowych Arbeitskommando nr 374, a później w obóz jeniecki, którego więźniowie w nieludzkich warunkach budowali Drogę Sudecką. Już w październiku 1939 roku przywieziono tam pierwszą grupę polskich robotników, którym zlecono budowanie baraków dla mieszkańców przyszłego stalagu.

...
Jeńcy wojenni i przymusowi robotnicy przy budowie "Drogi Sudeckiej".








20 kwietnia 1940 roku przybył do Jeleniej Góry transport 2000 Polaków ze Śląska, wywiezionych z Sosnowca, Będzina i Olkusza do prac przymusowych. Część z nich w liczbie około 100 osób osadzono w Borowicach z przeznaczeniem do prac ziemnych przy budowie Drogi Sudeckiej w pobliżu obozu oraz zatrudniono w warsztatach obozowych - ślusarskim i stolarskim. W lipcu 1940 roku na Przełęcz Karkonoską przybyło 250 belgijskich jeńców wojennych, którzy zamieszkali w budynku dawnego niemieckiego urzędu celnego oraz 500 jeńców wojennych, których ulokowano w obozie przy Borowicach. Jeńcy Ci byli wykorzystywani głównie do budowy Drogi Sudeckiej. Do końca lutego 1941 roku Wehrmacht zwolnił większość jeńców belgijskich, a ich miejsce zajęło około 200 jeńców francuskich na kilka miesięcy. Jesienią 1941 sprowadzono około 400 jeńców radzieckich.

...
Drogowskaz do "cmentarza ofiar faszyzmu" i tablica informacyjna na skraju "Drogi Sudeckiej" koło Borowic.







Cywilny obóz pracy zlikwidowano w roku 1943 i wtedy robotników polskich wywieziono, a na ich miejsce sprowadzono jeńców wojennych: polskich, rosyjskich, francuskich, belgijskich i duńskich ze Stalagów nr VIIIE i nr 308 w Świętoszowie oraz nr VIIIC z Żagania, nr VIIIA ze Zgorzelca i Wojcieszyc. Przeciętny stan osobowy wynosił około 700 mężczyzn, w tym około 300 Francuzów. Teren obozu był dobrze strzeżony, ogrodzony drutem kolczastym, z wieżyczkami wartowniczymi. Jeńców wojennych ulokowano w kilkunastu drewnianych barakach. Roboty budowlane nadal prowadziła firma z Legnicy, a nadzór nad robotnikami sprawowali oficerowie SS.

...
38 symbolicznych grobów na cmentarzysku nad Przesieką. Stan z 2005 r.








...
Stan z października 2007 r. po remoncie.








Praca przy budowie Drogi Sudeckiej była bardzo ciężka. Więźniowie i jeńcy kruszyli kilofami skały na tłuczeń do budowy drogi głównej. Na Drodze Sudeckiej zbudowano trzy bardzo masywne mosty: nad Kaczą, Myją i Podgórną, z jezdniami szerokości około 11 metrów. Przy marnym wyżywieniu, od ciężkiej pracy ponad siły i z zimna, ludzie umierali z wycieńczenia i chorób. Epidemia tyfusu plamistego dziesiątkowała ludzi. Niemcy nie zdążyli jednak urzeczywistnić swoich planów i na przełomie lat 1944 - 1945, na skutek przybliżania się frontu, doprowadzili do likwidacji obozu. Pozostałych przy życiu jeńców, którzy szczęśliwie przetrwali głód, bicie i maltretowanie - rozstrzelano. Łączna ilość zmarłych jeńców ocenia się na 800 - 1000 osób. 40 jeńców pochowano we wspólnej mogile nieopodal obozu. W masowych grobach bez oznaczeń na tutejszym cmentarzyku pogrzebano około 500 - 600 osób różnych narodowości. W 1945 roku około 70 osób przeniesiono do Przesieki. Ich los pozostaje nieznany. Baraki rozebrano i spalono tak, że pozostały tylko kamienie wskazujące miejsca, gdzie były usytuowane.
... ...
...
Obecnie na terenie dawnego obozu można rozpoznać fundamenty budynków murowanych np. kuchni, spłaszczenia po barakach oraz ścieżki wyłożone kamieniami, a także dwa okrągłe obiekty - jakby zbiorniki lub fundamenty pod owalne ziemianki. Na terenie cmentarzyka dokonano dwóch częściowych ekshumacji w 1956 i 1970 roku. Wiadomo, że pogrzebani byli żołnierzami. Świadczą o tym znalezione przy nich przedmioty: guziki wojskowych mundurów oraz identyfikatory ze Stalagu 308. Także w późniejszym okresie na terenie obozu znajdywano resztki obozowego wyposażenia - łopaty, naczynia, noże. Na cmentarzyku w Borowicach znajduje się 38 bezimiennych mogił z dębowymi krzyżami, oznaczonymi odnalezionymi identyfikatorami obozowymi, obudowanych cementowymi krawężnikami i jeden duży zbiorowy grób. Drogowskaz przy Drodze Sudeckiej i tablica pamiątkowa wmurowana w granitowy głaz informują turystów o charakterze tego miejsca. W latach siedemdziesiątych projektowano dokończenie budowy Drogi Sudeckiej, która poprzez Przełęcz Karkonoską utworzyłaby kołową arterię komunikacyjną między Polską i Czechosłowacją. Projekt ten, na szczęście, został zaniechany. W tym czasie jedynie pokryto nawierzchnię istniejącego odcinka Drogi Sudeckiej asfaltem.

...
Ekshumacja przeprowadzona 27 października 1970 roku








Obecnie za skrzyżowaniem Drogi Sudeckiej z niebieskim szlakiem, który wiedzie z Przesieki na Przełęcz Karkonoską, przez około kilometr droga jest szeroka, utwardzona i można byłoby rzec - gotowa do użytkowania. Przez następny kilometr Droga Sudecka zmienia się w ścieżkę, przy której znajdują się wały kamieni - zapewne jest to materiał przygotowany ponad 60 lat temu do budowy dalszego odcinka. Potem ścieżka staje się już trudna do przebycia i zawraca na północny-wschód przecinając niebieski szlak. Ostatni odcinek przed Przełęczą Karkonoską, długości około półtora kilometra, jest także utwardzony na szerokości kilkunastu metrów. Od strony czeskiej do Przełęczy Karkonoskiej prowadzi szeroka, asfaltowa szosa jezdna zbudowana przez "Poznańskie Przedsiębiorstwo Robót Drogowych".

...
W latach siemdemdziesiątych planowano dokończenie budowy Drogi Sudeckiej. Przwidywalny koszt tego przedsięwzięcia miał wynosić 20 mln ówczesnych polskich złotych.

We wrześniu 2007 roku cmentarzyk w Borowicach został gruntownie wyremontowany, a nawet przybyło kilka nowych elementów, jak ogrodzenie z obrysami ludzkich postaci umęczonych pracą.
Organizacją całego przedsięwzięcia oraz pracami remontowymi zajmowali się autorzy serwisu www.borowice.pl
Pomocną dłoń podali autorzy i osoby związane z serwisem www.przesieka.pl (np. projekt nowego ogrodzenia).
Nadleśnictwo Śnieżka w Kowarach nieodpłatnie dostarczyło drewno oraz wykonało nowe krzyże i ogrodzenie.
Remont był możliwy dzięki środkom przekazanym Urzędowi Gminy w Podgórzynie przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie.

Tomasz Łuszpiński z borowice.pl wspomina, że podczas remontu, gdy wiele dni spędził na cmentarzyku, był zaskoczony dużą ilością turystów odwiedzających to miejsce.
Pamięć o obozie i jego ofiarach jest więc wciąż żywa.

...
31 października 2007 roku na świeżo odrestaurowanym cmentarzu odbył się Apel Poległych. Pierwsza w wolnej Polsce taka uroczystość na górskim cmentarzyku przy Drodze Sudeckiej ściągnęła na miejsce prawdziwe tłumy. Stawiły się delegacje wojska, kombatantów, nadleśnictwa, samorządowcy, uczniowie gimnazjum w Sosnówce, przedstawiciele regionalnych instytucji, media, mieszkańcy okolicy i turyści. O wadze uroczystości świadczyło wystawionych osiem pocztów sztandarowych i warta honorowa. Zgodnie z programem Apelu padły słowa podziękowania dla osób i instytucji zaangażowanych w remont. Oprócz przemówień organizatorów apelu, przedstawicieli wojska i władz lokalnych uroczystość wspaniale uczcili uczniowie gimnazjum - śpiewem i ułożonym na tą okazję wierszem. Następnie zgromadzeni złożyli wieńce i zapalili znicze. Ofiary niemieckiego obozu pracy przy Drodze Sudeckiej, po kilkudziesięciu latach, doczekały się godnego upamiętnienia.

W 2013 roku Nadleśnictwo Śnieżka zamknęło ruch na Drodze Sudeckiej od strony Przesieki, utrudniając tym samym dostęp do cmentrza. Dojazd jest możliwy od strony Borowic.

GALERA ZDJĘĆ Z APELU POLEGŁYCH NA CMENTARZYKU (31.10.2007)
KLIKNIJ TUTAJ





...
Kliknij TUTAJ aby otworzyć artykuł o Drodze Sudeckiej autorstwa Andrzeja Kańskiego. Tygodnik śląski "Panorama", 1972 r (plik jpg 1,5 MB)











Zdjęcia z remontu cmentarzyka
(sierpień - październik 2007)

... ... ... ... ... ... ...


Na podstawie bazy danych archiwalnych, dostępnych dzięki projektowi Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej na stronie http://obd-memorial.ru/html/about.htm , udało się dotrzeć do danych (zapewne tylko części) żołnierzy Armii Czerwonej – jeńców Stalagu 308 (VIIIE) Neuhammer, zmarłych w niewoli i pochowanych na obozowym cmentarzu w Borowicach.

Piniższa lista jest uzupełniona o numery tabliczek grobowych oraz oznaczenie numeru rzędu R(eihe) i numeru grobu G(rab) – tam, gdzie było możliwe odczytanie takich danych z ksiąg lub kart ewidencyjnych. Pozwoliło to na stwierdzenie, że nie wszystkie numery grobów z tabliczek są zgodne z czytelnymi zapisami ewidencyjnymi, ale pozwoliło też na ustalenie, że pierwszym jeńcem pochowanym na obozowym cmentarzu był najprawdopodobniej jeniec MRYŁUD zm. 26.10.1941r.; chociaż na tabliczce grobowej brak numeru mogiły, to w księdze i karcie ewidencyjnej odnotowano, że osoba ta została pochowana w grobie nr 1,
rzędzie 1.

1. AFONIN Afanasij Michajłowicz, szeregowy, nr obozowy 27887, ur. 09.01.1921r., zm. 28.01.1942r., Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse, poch. Waldfriedhof Hain Rsgb., R.2.-G.27., (tabl. 27887 G27)
2. AFONIN Nikołaj Nikonowicz, szeregowy, nr obozowy 27705, ur. 19.12.1915r., zm. 20.01.1942r., Waldlager Plueschke, poch. Waldfiriedhof Hain, R.2.-G.30., (tabl. 27705 G22)
3. AKMASZOW Aleksiej Michajłowicz, sierżant (?),nr obozowy 27618, ur. 08.01.1918r., zm. 30(?).11.1941r., , Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse, poch. Waldfriedhof Hain, R.1.-G.12., (tabl. 27618 G12)
4. ALEKSIEJEW Fedor Aleksiejewicz, szeregowy, nr obozowy 52444, ur. 18.11.1912r., zm. 31.12.1941r., , Kommando 25 Hain Kr. Hirschberg, poch. Waldfriedhof Hain Rsgb., G.20.,
5. BATARIEWSKIJ Wiktor Nikołajewicz, szeregowy, nr obozowy 17151, ur. 10.10.1921r., zm. 19.12.1941r., Arbeitskommando 13 Spindlerpass, poch. Waldfriedhof Hain Krs. Hirschberg, R.1.-G.16., (tabl. 17151)
6. BUŁATOW Anatolij Aleksandrowicz, szeregowy, nr obozowy 52449, ur. 24.03.1912r., zm. 12.02.1942r., Waldlager Hain/Kommando 25 Hain Kr. Hirschberg, poch. Waldfriedhof Hain, R.2.-G.31., (tabl. 52449 G30)
7. CHARIN Michaił Ingatiewicz, szeregowy, nr obozowy 51592, ur. 1913r., zm. 05.11.1941r., Kommando 25 Hain Kr. Hirschberg, poch. Waldfriedhof Hain Rsgb., R.1.-G.2., (tabl. 51592 G2)
8. CHŁOPKOW Wasilij Aleksiejewicz, szeregowy, nr obozowy 27582, ur.15.02.1919r., zm. 23.02.1942r., Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse Hain Rsgb., poch. Waldfriedhof Hain, R.2.-G.34., (tabl. 27582 G34)
9. CZERNOMAZOW Wasilij Iwanowicz, nr obozowy 27794, pochowany Hain Waldlager:
http://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=67344514
albo w Sagan: http://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=300168107 10. DIEGTIARIEW Grigorij, szeregowy, nr obozowy 27788, ur. 24.12.1912(19?)r., zm. 24.01.1942r, Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse, poch. Waldfriedhof Hain, R.2.-G.23., (tabl. 27788 G23)
11. DOBRIN Wasilij Iwanowicz, szeregowy, nr obozowy 51554, ur. 1915r., zm. 19.01.1942r., Kommando 25 Hain Kr. Hirschberg (poza zapisem w metryczce „Hain” brak inf. o miejscu pochówku)
12. FIEDOROW Iwan Iwanowicz, szeregowy, nr obozowy 27707, ur. 10.04.1915, zm. 15.02.1942r., Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse , poch. Waldfriedhof Hain, R.2.-G.32. (tabl. 27707 G32)

13. GIERASIMOW Siergiej Michajłowicz, nr obozowy 52987, pochowany Waldfriedhof Hain Rsgb.:
http://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=67344414
albo w Neuhammer:
http://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=79281852
http://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=300135609 14. GOMINIUK (Chomeniuk?) Fieodosij Iwanowicz, szeregowy, nr obozowy 7376, ur. 1919r, zm. 12.01.1942r., Arbeitskommando 13 Spindlerspass Krs. Hirschberg, poch. Hain Rsgb., R.2.-G.22.
15. GONCZAROW Gordej Fedorowicz, szeregowy, nr obozowy 55409, ur. 05.01.1898r., zm. 25.12.1941r., Arbeitskommando 25 Hain Rsgb.,poch. Waldfriedhof Hain
16. GRIGORIEW Nikołaj Iwanowicz, szeregowy, nr obozowy 55484, ur.06.01.1916r., zm. 24.12.1941r., Waldlager Plueschke/ Arbeitskommando 25 Hain Rsgb., poch. Waldfriedhof Hain Rsgb., (tabl. 55484 G18)
17. JERMAKOW (Czerniakow?) Aleksiej Leonowicz, szeregowy, nr obozowy 27790, ur. 18.03.1918r., zm. 25.01.1942r., Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse , poch. Waldfriedhof Hain Rsgb., R.2.-G.26. (tabl. 27790 G24)
18. KASZKIN Iwan Zacharowicz, szeregowy, nr obozowy 27647, ur. 21.01.1920r., zm. 21.02.1942r., Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse Hain Rsgb., poch. Waldfriedhof Hain, R.2.-G.33. (tabl. 27647 G33)
19. KIBIERDIN German Dmitrijewicz, szeregowy, nr obozowy 27654, ur. 26.11.1920r., zm. 14.11.1941r., , Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse, poch. Waldfriedhof Hain Rsgb., G.8. (tabl. 27654 G7)
20. KIDISJUK Płaton Nestorowicz, szeregowy, nr obozowy 7387, ur. 16.02.1915r., zm. 01.05.1942r., Arbeitskommando 13 Spindlerpass, poch. Hain Rsgb., R.1.-G.17. (tabl. 07387)
21. KORIAKIN Iosif Stiepanowicz, szeregowy, nr obozowy 51193, ur. 1913r., zm. 11.01.1942r., Kommando 25 Hain Kr. Hirschberg (miejsce pochówku niepewne: Hain wg metryczki, Sagan wg. skanu dokumentu niemieckiego)
22. KUDRIASZOW Nikołaj Iwanowicz, szeregowy, nr obozowy 51199, ur.24.12.1921r., zm. 15.12.1941r., Waldlager Plueschke Hain, poch. Waldfriedhof Hain, R.1.-G.14. (tabl. 51199 G14)
23. KUDRIAWCEW Wasilij Fedorowicz, szeregowy, nr obozowy 55486, ur. 16.01.1898, zm. 03.02.1942, Arbeitskommando 25 Hain Rsgb., poch. Waldfriedhof Hain, R.2.-G.30. (tabl. nr 55486 G30)
24. LIUBARIEC (Łubariec?)Andriej Jerofiejewicz, szeregowy, nr obozowy 7386, ur., 1907r., zm. 14.05.1942r., Arbeitskommando 13 Spindlerpass, poch. Hain Rsgb.,R.2.-G.36. (tabl. 07386)
25. MACUCHOW (Matzuchow?) Jakow Grigoriewicz, szeregowy, nr obozowy 27709, ur. 19.12.1914r., zm. 28.01.1942r., Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse, poch. Waldfriedhof Hain, R.2-G.28. (tabl. 27709 G28)
26. MAKSIMIR Michaił Iwanowicz , nr obozowy 7238, ur.1913r., zm. 10.02.1942r., Arbeitskommando 13 Spindlerpass, poch. Hain, R.3.-G.12.
27. MIELIENKOW Aleksandr Dmitrijewicz, szeregowy, nr obozowy 27712, ur. 10.02.1921r., zm. grudzień (przed 6.) 1941r., Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse , poch. Waldfriedhof Hain Rsgb., R.1. (tabl. 27712 G13)
28. MIRONOW Grigorij Iwanowicz, szeregowy, nr obozowy 27600, ur. 1910r., zm. 22.11.1941r., Waldlager Plueschke/ Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse, poch. Waldfriedhof Hain, R.1. –G.10., (tabl. 27600 G10)
29. MRYŁUD (Mryliud?)Wasilij Iwanowicz, szeregowy, nr obozowy 7299, ur.28.12.1912r., zm. 26.10.1941r., Arbeitskommando 13 Spindlerpass, poch. Waldfriedhof Hain,R.1.-G.1. (tabl. 07299)
30. NATOW Iwan Wasiliewicz, szeregowy, nr obozowy 7353, ur. 19.05.1915r., zm. 09.11.1941r., Arbeitskommando 13 Spindlerpass, poch. Waldfriedhof Hain, R.1.-G.3.(tabl. 07353)
31. OKOPIN (Okopnyj?)Iwan Grigoriewicz, szeregowy, nr obozowy 17132, ur. 03.09.1921r., zm. 03.02.1942r., Arbeitskommando 13 Spindlerpass, poch. Hain Rsgb., R.2.-G.11.,
32. PETRIKE Michaił Iljicz, szeregowy, nr obozowy 19885, ur. 20.04.1912r., zm. listopad (14?) 1941r., Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse, poch. Waldfriedhof Hain Rsgb., R.1.-G.6., (tabl.19885 G6)
33. PROKOFIEW Iwan Fedorowicz, szeregowy, nr obozowy 27592, ur. 17.07.1920r., zm. 02.02.1942r., Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse, poch. Waldfriedhof Hain, R.2.-G.29., (tabl. 27592 G29)
34. PUCZKOW Aleksiej Iwanowicz, szeregowy, nr obozowy 51191, ur. 09.07.1909r., zm. 19.11.1941r., Kommando 25 Hain Kr. Hirschberg, poch. Waldfriedhof Hain , R.1.-G.8., (tabl. 51191 G8)
35. PUSTOCHIN Aleksandr Charitonowicz, szeregowy, nr obozowy 50942, ur. 25.10.1919r., zm. 10.11.1941r., Kommando 25 Hain Kr. Hirschberg, poch. Waldfriedhof Hain Rsgb., R.1.-G.4., (tabl. 50942 G4)
36. RIEWIELIEW Nikołaj Nikołajewicz, szeregowy, nr obozowy 27754, ur. 02.02.1920r, zm. 20.11.1941r., Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse, poch. Waldfriedhof Hain, R.1.-G.9., (tabl. 27754 G9)
37. RYBIN Anatolij Michajłowicz, szeregowy, nr obozowy 27658, ur. 24.10.1918r., zm. 17.12.1941r., Waldlager Plueschke/ Arbeitskommando 25 Spindlersstrasse , poch. Waldfriedhof Hain Rsgb., R.1.-G.15., (tabl. 27658 G15)
38. SNIEGIRIEW Dmitrij Filippowicz, szeregowy, nr obozowy 27846, ur. 05.11.1919r., zm. 20.01.1942, Waldlager Plueschke, poch. Waldfriedhof Hain, R.2.-G.31. (tabl. 27846 G21)
39. SZUIN Fedor Spirydonowicz, szeregowy, nr obozowy 51159, ur. 19.02.1898r., zm. 13.11.1941r., Kommando 68 Hirschberg – Zellwolle AG, poch. Waldfriedhof Hain, Baberhauser, R1.-G.5.


Zestawienie przygotował "wawrzyniec" - jeden z użytkowników Forum Karkonoskiego.
Więcej informacji...






<<<<<<< POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ

<<<<<<< POWRÓT DO STRONY O HISTORII PRZESIEKI

<<<<<<< POWRÓT DO ARTYKUŁU O LOKALIZACJI OBOZU PRACY